هواپیما ریاست جمهوری سقوط کرد را از سایت پست روزانه دریافت کنید.
پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین
پرواز شمارهٔ ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین‌المللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کی‌یف بود که هدف شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی[۴] قرار گرفته و ساقط شد.[۵][۶][۷] این هواپیما در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند.[۶][۸][۹] ایران بلافاصله علت سقوط را نقص فنی اعلام کرد. در مقابل کارشناسان بنابر شواهد فرضیه برخورد موشک را مطرح کردند. اما ایران برخورد هرگونه موشک به این هواپیما را انکار کرد.[۱۰] سپس در همان روز، ابوالفضل شکارچی، سخنگوی نیروهای مسلح ایران، این ادعا را «دروغ محض» خواند و تأکید کرد که «این موضوع توسط خط نفاق به نفع آمریکایی‌ها دنبال می‌شود و توطئه‌ای دیگر در حوزهٔ جنگ روانی» است.[۱۱] در روز بعد، مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهواره‌های شناسایی مادون قرمز مستقر در فضا با اطمینان شلیک و نزدیک شدن دو موشک سطح به هوا به بدنهٔ هواپیما را نشان می‌دهد.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶] مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکایی‌ها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند[۱۳] و نخست‌وزیر کانادا، جاستین ترودو، اظهار داشت شواهد نشان می‌دهد که این هواپیما توسط یک موشک ایرانی ساقط شده‌است.[۱۷] نیویورک‌تایمز با بررسی یکی از فیلم‌های منتشر شده در شبکه‌های مجازی که لحظهٔ برخود موشک به هواپیما را نشان می‌داد، صحت آن را با نظر کارشناسان خود تأیید کرد.[۱۸]
آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کرده‌است.[۱۹] سخنگوی دولت ایران اما بی‌درنگ با انتشار بیانیه‌ای هرگونه برخورد موشک را تکذیب کرد و آن را «عملیات روانی دولت آمریکا» عنوان کرد.[۲۰] در رسانه‌های رسمی و خبری در ایران نیز، کارشناسان، تحلیلگران و عده‌ای تحت عنوان متخصصان هوافضا، احتمال شلیک موشک به هواپیما را «یک شایعه»، «دروغ»، «شیادی آمریکا»، «جنگ روانی» و «سناریوسازی دروغین غرب» توسط «دشمنان»، «معاندین» و «ضدانقلاب» برای «دشمنی»، «به حاشیه بردن حمله به پادگان عین الاسد» یا «تلاش شرکت بوئینگ برای جلوگیری از سقوط سهام و سرپوشی بر روی مشکلات فنی هواپیمای خود» معرفی کردند و احتمال شلیک پدافند و همچنین سقوط هواپیما با این شلیک را از لحاظ علمی رد کردند.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸] روز ۲۰ دی نیز، خبرگزاری نسیم، نزدیک به سپاه پاسداران، براساس «منابع آگاه خود» در فرودگاه امام خمینی و «طبق فرم موجود اجازهٔ پرواز» اعلام کرد که در شب حادثه هواپیما دچار اشکال فنی بوده و مهندس ایرانی که پیش‌بینی حادثه را می‌کرده اجازهٔ پرواز را نداده بود، اما مهندس اوکراینی ایرلاین مخالف کرده‌است و از این رو «فقط همان موتور هواپیما آتش گرفته‌است.»[۲۹]
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین برای رفع اتهام‌ها از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد.[۳۰] ایران همچنین از همهٔ کشورهای مرتبط به موضوع دعوت کرد در تحقیقات حضور داشته باشند. با وجود درگیری نظامی، ایران حتی از آمریکا نیز برای حضور در تحقیقات دعوت کرد که در پی آن هیئت ملی ایمنی حمل و نقل آمریکا بامداد جمعه ۲۰ دی ماه در بیانیه‌ای اعلام کرد که در تحقیقات مربوط به سقوط این هواپیما حضور خواهد داشت.[۳۱][۳۲]
با وجود تحلیل‌ها و خبرسازی‌های مختلف، همچنین پنهان‌کاری‌ها و تکذیب‌های متوالی، در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد.[۶][۳۳] دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری، در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شیء پرنده» اعلام شده‌است.[۳۴]
در تاریخ ۱۳ بهمن، خبرگزاری اطلاعات و اخبار مستقل اوکراین، یونیان، اقدام به انتشار مکالمات برج مراقبت فرودگاه تهران در روز ساقط شدن هواپیمای اوکراینی کرده‌است که براساس آن برج مراقبت از طریق خلبان پرواز «آسمان» در جریان شلیک موشک و ساقط شدن هواپیمای اوکراینی قرار گرفته بود.[۳۵][۳۶]
روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸ دانشجویان و مردم معترض برابر دانشگاه‌های امیرکبیر و شریف تهران در اعتراض به حادثه شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافری اوکراین و پنهان‌کاری مقامات جمهوری اسلامی دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغ‌گویی» و «پنهان‌کاری» مسئولان حکومت شعار دادند و خواستار استعفای علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند.[۳۷][۳۸][۳۹]
مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند.[۴۰][۴۱]
زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین طی مصاحبه‌ای در ۲ تیر ۱۳۹۹ اعلام کرد که چنانچه ایران به این تعهدات عمل نکند، موضوع را به دیوان بین‌المللی دادگستری خواهد برد.
پرواز و سانحه
این پرواز توسط هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، که حامل پرچم و بزرگترین خط هوایی این کشور است برای سفر از مبدأ فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران به مقصد فرودگاه بین‌المللی بوریسپیل، کی‌یف، پایتخت اوکراین برنامه‌ریزی شده بود. مقامات اورژانس حضور ۱۷۶ سرنشین از جمله ۹ خدمهٔ پروازی و ۹ خردسال را در این پرواز تأیید کرده‌اند.[۴۲]
پرواز ۷۵۲ قرار بود ساعت ۰۵:۱۵ به وقت محلی تهران (یوتی‌سی ۳:۳۰+) به پرواز درآید، اما با تأخیر مواجه شد. کمتر از ۱ ساعت بعد، این هواپیما از ایستگاه ۱۱۶ خارج شد و در ساعت ۰۶:۱۲ به وقت تهران از باند ۲۹ آر از زمین بلند شد. پیش‌بینی می‌شد که این پرواز ساعت ۸:۰۰ به وقت محلی (یوتی‌سی ۲:۰۰+) به مقصد خود برسد.[۴۳][۴۴]
در ساعت ۰۶:۱۴، یعنی کمتر از ۳ دقیقه پس از برخاستن هواپیما از باند فرودگاه، آخرین داده در سیستم ای‌دی‌اس-بی که یک سیستم نظارتی برای رهگیری هواپیماهاست، ثبت شده، طبق این اطلاعات آخرین ارتفاع ثبت‌شدهٔ هواپیما در ارتفاع ۷٬۹۲۵ فوت (۲٬۴۱۶ متر) بالاتر از سطح دریا با سرعت زمینی ۲۷۵ گره (۵۰۹ کیلومتر بر ساعت) ثبت شده‌است.[۴۵] با احتساب ارتفاع ۱۰۰۷ متری فرودگاه از سطح دریا، هواپیمای سانحه‌دیده در آخرین اطلاعات ثبت‌شدهٔ خود، ۴٬۶۲۰ فوت (۱٬۴۱۰ متر) از سطح زمین ارتفاع داشته که ناگهان سیستم‌های ثبت‌کنندهٔ ارتفاع و رهگیری هواپیما از کار افتادند[۴۶][۴۷] و این هواپیما در ۱۵ کیلومتری شمال فرودگاه در نزدیکی روستای خلج آباد شهرستان شهریار سقوط کرد.[۴۸] این سانحه حدود چهار ساعت پس از حملات موشکی تلافی‌جویانهٔ ایران به مواضع ایالات متحده آمریکا در عراق، در انتقام به ترور قاسم سلیمانی، اتفاق افتاد.[۴۹] در شبکه‌های اجتماعی ویدیوهایی منتشر شده‌است که به‌طور دقیق لحظه سقوط را نشان می‌دهد.[۵۰] این فیلم‌ها حاکی از آن‌اند که این هواپیما هنگام سقوط در حال آتش‌سوزی بوده و برخی از قسمت‌های آن در آسمان از بدنه جدا می‌شوند[۵۱] و پس از سقوط، منفجر می‌شوند.[۵۲] دو موشک به هواپیمای اوکراین برخورد کرد که هواپیما بعد از برخورد موشک اول نیز به پرواز ادامه می‌دهد و بعد از آن درحالیکه در آتش می‌سوزد در یک مسیر مدور به طرف فرودگاه برمی‌گردد. ویدئوی دیگری که توسط یک رهگذر گرفته شده نشان می‌دهد که هواپیما در ساعت ۶:۱۹ دقیقه به زمین برخورد می‌کند.[۵۳]
اندکی پس از این حادثه، مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی (اورژانس) با ۲۲ دستگاه آمبولانس، چهار اتوبوس آمبولانس و یک بالگرد وارد عمل شدند اما آتش‌سوزی شدید مانع تلاش برای نجات شد. بقایای هواپیمای سانحه‌دیده در یک منطقه وسیع پراکنده شد و هیچ بازمانده‌ای از آن در محل سقوط با مختصات ۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی و ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی مشاهده نشد.[۵۴]
هواپیما
هواپیمای این پرواز از نوع بوئینگ 737-8KV، با شماره سریال ۳۸۱۲۴ و کد ثبتی UR-PSR بود که در زمان سقوط ۳٫۵ سال عمر داشت. این هواپیما نخستین‌بار در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۶ پرواز کرد[۲] و در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۶ تحویل خط هوایی اوکراین داده شد. هواپیمای مذکور نخستین هواپیمای ۷۳۷ سری نو بود که توسط شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین خریداری شده‌است.[۵۵]
مسافرین و خدمه
به گفته سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران، تعداد دقیق سرنشینان این هواپیما ۱۷۶ نفر است که از این تعداد ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمهٔ پروازی بوده‌اند. رسانه‌های دولتی ایران در ابتدا گزارش داده بودند که این هواپیما ۱۸۰ سرنشین داشته‌است. ایسنا دربارهٔ مسافران این پرواز نوشت: بیشتر مسافران این هواپیما ایرانی بودند، با این حال برخی از اتباع خارجی نیز در این پرواز حضور داشته‌اند.[۵۶] پس از آن مقامات تأیید کردند که حداقل ۱۳۹ نفر در این هواپیما، ایرانی بوده‌اند[۵۷] که بیشتر آنها پس از تعطیلات زمستانی از طریق اوکراین به کانادا بازمی‌گشتند.[۵۸][۵۹][۶۰] نخست‌وزیر کانادا، جاستین ترودو گفته‌است که از ۱۶۷ مسافر، ۱۳۸ نفر قصد سفر به کانادا داشته‌اند.[۵۸] بسیاری از این مسافران ایرانیان کانادایی بودند که به عنوان دانشجو یا محقق دانشگاه‌های کانادا برای تعطیلات زمستانی به ایران سفر کرده بودند. از این حیث این سقوط، بزرگترین تلفات جانی کشور کانادا در صنعت هوانوردی از زمان بمب‌گذاری سال ۱۹۸۵ پرواز شماره ۱۸۲ خطوط هوایی هند را شامل می‌شود.[۶۱]
علاوه بر مسافران، شش مهماندار و سه خلبان در این پرواز حضور داشتند. گروه خلبانی این هواپیما را افراد زیر تشکیل می‌دادند:
به گفتهٔ علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، این هواپیما ۱۷۶ نفر سرنشین داشته که شامل ۷۰ مرد، ۸۱ زن، ۱۵ کودک و یک نوزاد و ۹ خدمه پرواز بودند.[۶۳] همچنین براساس اعلام وادیم پریستایکو، وزیر امور خارجهٔ اوکراین و لیست پروازی که توسط شرکت هواپیمایی منتشر شد، ۸۲ نفر با تابعیت ایرانی، ۶۳ کانادایی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۴ شهروند افغانستان، ۳ آلمانی و ۳ بریتانیایی قربانیان سقوط این هواپیما هستند.[۶۴] همچنین حضور یازده اوکراینی در پرواز گزارش شده‌است.[۶۵] این در حالی است که وزارت امور خارجه آلمان حضور ۳ شهروند خود را تکذیب کرد. براساس گزارش خبرگزاری آلمان، این سه نفر در آلمان به عنوان پناهجو خود را معرفی کرده بودند اما شهروند آلمان نبودند.[۶۶][۶۷]
اختلاف ظاهری موجود در این گزارش‌ها به این دلیل است که تقریباً نیمی از مسافران تابعیت دوگانه داشته‌اند و ایران هم اتباع دوگانه را فقط به عنوان شهروندان ایرانی می‌شناسد. این مسافران هنگام ورود و خروج از کشور باید از گذرنامه‌های ایرانی خود استفاده کنند و بنابراین به عنوان ایرانی در مراجع مرزی ایران ثبت می‌شوند اما برای سوار شدن به هواپیما پاسپورت غیر ایرانی را به خط هوایی ارائه می‌نمایند.[۶۸][۶۹][۷۰]
تحقیق و بررسی
بررسی اولیه
رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران (Iran CAO) اندکی پس از این حادثه گزارش داد که تیمی از بازرسان به محل سقوط فرستاده شده‌اند.[۵۶] در همان روز، دولت اوکراین اعلام کرد که برای کمک به تحقیقات، کارشناسان خود را به تهران می‌فرستد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به دادستان کل این کشور دستور داد تا تحقیقات دربارهٔ این حادثه را آغاز کند.[۷۲] دولت اوکراین ۵۳ نمایندهٔ خود را برای کمک به تحقیقات در این زمینه به ایران اعزام کرد که این گروه شامل مقامات دولتی، بازرسان و نمایندگان یوآی‌اِی بودند.[۷۳] مقامات اوکراینی سپس گفتند که ایران با تأکید بر اینکه علت سقوط «نقص فنی بوده» و «خودمان بررسی کنیم»، قصد نداشته به تیم تخصصی شان اجازه ورود بدهد. چیزی که ایران را مجاب به حضور کارشناسان بین‌المللی کرده، فشار دیپلماتیک و ترس از کنسل شدن همه پروازهای بین‌المللی به تهران بوده‌است.[۷۴]
طبق مقررات استاندارد سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی و معاهده شیکاگو، ستاد ملی ایمنی و ترابری آمریکا (NTSB) به عنوان تولیدکنندهٔ هواپیما، نمایندگان کشور فرانسه به عنوان تولیدکنندهٔ موتور هواپیما و نمایندگان اوکراین به عنوان کشور مالک هواپیما می‌توانند در این بررسی‌ها حضور داشته باشند. این در حالی است که پس از قوت گرفتن شائبهٔ برخورد موشک به هواپیما و اعلام جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا مبنی بر جدی‌بودن فرضیهٔ برخورد موشک، علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، اعلام کرد از حضور کشورهای مرتبط دیگر که اتباع آنها در این حادثه جان باخته‌اند در فرایند بررسی علت سانحه استقبال می‌کند.[۷۵] سخنگوی ایران همچنین از شرکت بوئینگ دعوت کرد تا نماینده خود را برای مشارکت در فرایند بررسی جعبه سیاه به ایران بفرستد.[۷۶]
کشف جعبه سیاه
پس از کشف دو جعبهٔ سیاه هواپیما، خبرهای مختلفی دربارهٔ کشور بررسی‌کنندهٔ این سانحه مطرح شد. رئیس کمیسیون حوادث در ایران (CAO) گفته‌است قبل از سقوط هیچگونه پیام اضطراری از هواپیما دریافت نشده‌است.[۷۷][۷۸] گزارش شده که جعبه‌های سیاه هواپیما (ضبط‌کنندهٔ صدا کابین خلبانی و ضبط‌کننده اطلاعات پرواز) پیدا شده‌است اما مشخص نیست در کدام کشور این جعبه تحلیل شود.[۷۹] این در حالی است که پیشتر به نقل از این کمیسیون اعلام شده بود، ایران، جعبه‌های سیاه را به بویینگ یا مقامات آمریکا تحویل نخواهد داد.[۸۰] در تاریخ ۱۸ دی (۹ ژانویه) بازرسان ایرانی اعلام کردند جعبه‌های سیاه آسیب‌دیده‌اند و برخی از قسمت‌های حافظهٔ آنها از بین رفته‌است اما پس دو روز بعد در یک ویدیو که در سازمان هواپیمایی کشوری ضبط شده بود، اعلام شد هر دو جعبه سیاه سالم هستند.[۸۱][۸۲]
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران گفت: «اگر امکان خواندن جعبه سیاه با توجه به امکانات دو کشور نبود، تصمیم دیگری اتخاذ خواهد شد تا اطلاعات این جعبه سیاه در جای دیگری خوانده شود.»[۸۳] در ۱۸ دی (۹ ژانویه)، کشورهای سوئد و کانادا به‌طور رسمی به تیم بررسی‌کنندهٔ حادثه دعوت شدند[۸۴] بنا به گزارش‌ها، از شورای امنیت ملی ترابری ایالات متحده نیز برای کمک در تحقیقات دعوت شده‌است.[۸۵] کارشناسان مربوط به حادثه سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی، در تیم تحقیقات بین اللملی این حادثه نیز حضور دارند. در آن حادثه اعلام شد روسیه با موشک بوک هواپیمای مالزی را سرنگون کرده‌است.[۸۶][۸۷][۸۸][۸۹]
تشکیل گروه بین‌المللی بررسی سانحه
۲۰ دی ۱۳۹۸ (۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۰) سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امورخارجه ایران، اعلام کرد، جمهوری اسلامی ایران تحقیقات درخصوص علت سقوط این هواپیما را طبق استانداردهای بین‌المللی و ضوابط ایکائو آغاز کرده و از کشور اوکراین به عنوان صاحب هواپیما و کمپانی بوئینگ به عنوان سازنده هواپیما برای مشارکت در تحقیقات دعوت به عمل آورده‌است.[۹۹]
علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، پس از سخنرانی ترودو، نخست‌وزیر کانادا، اعلام کرد فرضیهٔ برخورد موشک با هواپیما صحت ندارد و این گفته را حاصل یک عملیات روانی و دروغ بزرگ دانست که توسط آمریکا شکل گرفته‌است. او از حضور همهٔ کشورهای مرتبط که اتباع آنها در این حادثه حضور داشته‌اند یا سهمی در ساخت هواپیما داشته‌اند، دعوت کرد تا در فرایند بررسی علت سانحه حضور داشته باشند.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، نیز در تماس تلفنی با هم‌تای اوکراینی خود، از تشکیل گروهی از کارشناسان دو کشور برای یافتن علت حادثه خبر داد.
بررسی ویدیوها
در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر می‌رسید برخورد یک شی پرنده و برخورد آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان می‌دهد. وبسایت روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند.[۱۰۰][۱۰۱] نیویورک تایمز نیز به‌طور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان می‌دهد. در این ویدئو دیده می‌شود که با برخورد موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتش‌سوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار می‌شود.[۱۰۲] از نظر کارشناسان این روزنامه، بررسی موقعیت مکانی و اطلاعات پرواز و جزئیات رهگیریِ هواپیمای اوکراینی نشان می‌دهد که ارتباطات راداری این هواپیما حدود ۳۰ ثانیه قبل از اصابت موشک در این فیلم قطع شده بود.[۱۰۳]
با انتشار عکس‌ها و ویدئوهای مرتبط در فضای مجازی گروه‌های متعددی از جمله بلینگکت، نیویورک تایمز و رادیو فرانسه آنها را مورد تأیید اصالت، تحقیق و بررسی قرار دادند. این تحقیقات به این نتیجه رسیدند که برخورد موشک چیزی بوده که بر سر این هواپیما آمده‌است. از محل سقوط هواپیما، لحظه برخورد موشک و حتی احتمالاً خود موشک تصاویری منتشر شده که این احتمال را تقویت می‌کرد. رشته سوراخ‌ها و لکه‌های تیره ای روی عکس‌های بدنه هواپیما مشاهده شد که مشابه هواپیمای مالزیایی سقوط کرده در اوکراین بوده‌است.[۱۰۴] برخی محققین با نظر گرفتن زمان بین برخورد پرتابه به هواپیما و لحظه شنیده شدن صدای انفجار در ویدیو دریافتند محل برخورد موشک با هواپیما در ویدیو همان نقطه ای است که ارتباط برج مراقبت تهران با این هواپیما پایان یافته‌است.[۱۰۵]
در تاریخ ۲۴ دی، ویدئویی جدید در شبکه‌های مجازی منتشر شد که برخورد دو موشک به هواپیما را نشان می‌داد. سپس نیویورک تایمز، با بررسی کارشناسان خود، صحت این ویدئو را با پیدا کردن تقریبی مکان ضبط و تطبیق آن با دیگر ویدئوها تأیید کرد. در این ویدئو، دو موشک به فاصله ۳۰ ثانیه از یکدیگر به هواپیما برخورد می‌کند؛ بنابراین این ویدئو نشان می‌دهد که اولین فیلمی که از برخورد موشک با هواپیما پیشتر منتشر شده، صحنه برخود دومین موشک و چندین ثانیه پس از برخورد و انفجار اولین موشک بوده‌است.[۱۵]
شنود و ردیابی مادون قرمز
سازمان‌های اطلاعاتی غربی از طریق اطلاعات ماهواره‌ای و شنود ارتباطات با اطمینان بالا برخورد موشک به هواپیما را تأیید کردند.[۱۰۶][۱۰۷] ماهواره‌های آمریکا که برای نظارت فضایی و رصد موشک‌های شلیک شده از سوی دشمن در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند پرتاب موشک زمین به هوا را آشکارسازی کردند. این ماهواره‌ها معروف به SBIRS با استفاده از فناوری مادون قرمز سطح زمین را در جستجوی رد گرما که پرتاب پرتابه را نشان می‌دهد اسکن می‌کنند.[۱۰۸] بنا بر این داده‌ها در زمان آشکارسازی رد فروسرخ دو موشک، این هواپیما دو دقیقه بود که از تهران پرواز کرده بود.[۱۰۹] کشورهای غربی رویه‌هایی برای تبادل اطلاعاتی نظیر این دارند ولی به دلایل امنیتی و نظامی این رویه‌ها علنی نمی‌شود.[۱۱۰]
آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا بعدتر نیز، آنگونه که خود ادعا کردند، توانست با شنود مکالمات در ایران، اطلاعاتی را به دست آورد که تأیید می‌کرد یک موشک، به هواپیمای مذکور برخورد کرده‌است.[۱۱۱]
انتشار فایل صوتی پرواز همزمان
در تاریخ ۱۳ بهمن، یکی از رسانه‌های اوکراینی، فایل صوتی مکالمه خلبان یکی از پروازهای همزمان با پرواز هواپیمای اوکراینی را منتشر کرد. در این فایل صوتی، خلبان پرواز هواپیمایی آسمان به برج مراقبت می‌گوید که شاهد نور شلیک موشک و همچنین انفجار پس از آن است. سپس برج مراقبت ۹ بار تلاش می‌کند تا با خلبان هواپیمای اوکراینی ارتباط بگیرد ولی پاسخی دریافت نمی‌کند.[۳۶]
نیت از شلیک به هواپیما
ایران شلیک موشک به این هواپیما را غیرعمدی و ناشی از خطای انسانی عنوان کرده‌است. نخست‌وزیر استرالیا این شلیک را غیرعمدی[۱۱۲] و مقامات کانادایی و آمریکایی آن را احتمالاً تصادفی خوانده‌اند.[۱۱۳][۱۱۴] دفتر دادستان کل اوکراین اعلام کرد در خصوص امکان کشتار و تخریب عامدانه هواپیما نیز تحقیق می‌کند.[۱۱۵] رئیس هیئت ایمنی حمل و نقل کانادا اعلام کرد تحقیق کنندگان این که هواپیما عمداً یا سهواً ساقط شده را مورد بررسی قرار خواهند داد.[۱۱۶]
اداره هوانوردی مدنی ایران روز دوشنبه ۳۰ دی تأیید کرد که دو موشک به هواپیمای اوکراینی شلیک شده‌بود. پیش از این نیویورک تایمز ویدئویی منتشر کرده‌بود که دو جسم پرتاب شده به سمت هواپیما را نشان می‌داد.[۱۱۷]
اظهارات رئیس پزشکی قانونی اوکراین
الکساندر رووین رئیس پزشکی قانونی اوکراین و عضو مرکز تحقیقات پزشکی قانونی اوکراین اعلام کرد که براساس شواهد بدست آمده، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را علیرغم چراغ قرمز بسته ماندن کمربند، باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. او می‌گوید که شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد داخل کابین آتش‌سوزی شده بوده و دود سیاه از منافذ به بیرون آمده بوده‌است. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما و زمانی که هنوز مردم اجازه داشتند وارد منطقه سقوط هواپیما شوند، نیروهای ایران تمامی تکه‌های هواپیما را از محل سقوط جمع کردند.[۱۱۸]
احتمال احاله پرونده به دادگاه بین‌المللی
علت حادثه
دیلی میل در ۸ ژانویه، با انتشار تصاویری از بدنهٔ هواپیمای سقوط کرده که روی آن تعدادی حفره دیده می‌شد و با اشاره به وقوع این حادثه پس از حملهٔ موشکی ایران به پایگاه الاسد عراق، فرضیهٔ برخورد این هواپیما با شی مانند یک پهپاد نظامی یا راکت جنگی را مطرح کرد.[۱۲۱]
سفارت اوکراین در تهران، در ساعات نخست پس از سانحه، در بیانیه‌ای اعلام کرد هواپیما به دلیل خرابی موتور سقوط کرده و در حال حاضر فرضیهٔ حمله تروریستی یا موشکی منتفی است. اما این پیام قبل‌ازظهرِ چهارشنبه، از وبگاه سفارت اوکراین حذف و با بیانیهٔ تازه‌ای جایگزین شد که در آن گفته شد دلایل این سانحه در دست بررسی است.[۱۲۱] ۱۹ دی ۱۳۹۸ (۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰) اولکسی دانیلف (Oleksiy Danylov) وزیر امنیت ملی و شورای دفاع اوکراین گفت ۴ فرضیه برای چرایی سقوط هواپیمای اوکراین در ایران مطرح است، که این فرضیه‌ها حملهٔ موشکی و تروریسم را نیز شامل می‌شود.[۱۲۲]
سازمان‌های اطلاعاتی در ابتدا معتقد بودند دلیل حادثه عیب در موتور بوده.[۱۰۴] ۸ ژانویه رویترز گزارش داد تحلیل نخست سازمان‌های اطلاعاتی غربی این است که این سانحه به دلیل نقص فنی و نه برخورد موشک رخ داده‌است.[۱۲۳] اما در ادامه با بررسی مبسوط داده‌ها این نظر تغییر کرد. ۹ ژانویه سی‌بی‌اس نیوز و سایت نیوزویک گزارش‌هایی را به نقل از دو مقام آمریکایی منتشر کردند که گفته‌اند هواپیمای اوکراینی به احتمال زیاد، به صورت تصادفی توسط ایران ساقط شده‌است.[۱۲۴] نیوزویک به نقل از دو مقام آمریکایی و یک مقام امنیتی عراق نوشت که سیستم پدافند هوایی ایران احتمالاً پس از حملهٔ موشکی سپاه فعال شده‌است تا از آمادگی کافی برای واکنش احتمالی آمریکا به حمله موشکی برخوردار باشد و ساقط کردن هواپیمای مسافربری به اشتباه توسط این سیستم انجام شده‌است.[۱۲۵] همچنین سی‌ان‌ان از قول یک مقام آمریکایی گزارش داد این هواپیما با برخورد دو موشک زمین به هواپیمای اس‌ای-۱۵ منفجر شده‌است.[۱۲۶][۱۲۷] در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر می‌رسید برخورد یک شی پرنده و برخورد آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان می‌دهد. وبسایت روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند.[۱۰۰][۱۰۱] نیویورک تایمز نیز به‌طور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان می‌دهد. در این ویدئو دیده می‌شود که با برخورد موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتش‌سوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار می‌شود.[۱۰۲] مقامات اطلاعاتی غربی در ۹ ژانویه اعلام کردند ردگیری ارتباطات توسط رادار نشان می‌دهد ایران به تصور این که این هواپیما یک هدف نظامی است به آن شلیک کردند ولی پس از سقوط آن به اشتباه خود پی بردند.[۱۰۰] موشک‌اندازها معمولاً توسط یک تیم سه تا چهار نفره هدایت می‌شوند که با استفاده از رادار پروازها را ردگیری می‌کنند اما تشخیص دادن پروازهای نظامی از غیرنظامی نیاز به مهارت دارد و اشتباه ممکن است رخ بدهد.[۱۲۸] جاستین ترودیو، نخست‌وزیر کانادا روز پنجشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۸ در یک کنفرانس خبری اعلام کرد هواپیمای اوکراینی که بامداد چهارشنبه در ایران سقوط کرد، در اثر شلیک یک موشک زمین به هوای ایران سرنگون شده‌است.[۱۲۹][۱۳۰][۱۳۱] بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا در این مورد گفت: مجموعه شواهد حاکی از آن است که هواپیمای اوکراینی با برخورد موشک پدافند ایرانی ساقط شده‌است.[۱۳۲] اسکات موریسون نخست‌وزیر استرالیا در ۹ ژانویه گفت اطلاعات رسیده به این کشور نشان می‌دهد دو موشک به هواپیما برخورد کرده گرچه به نظر نمی‌رسد این اقدام عمدی بوده باشد.[۱۳۳]
مقامات سازمان هواپیمایی کشوری و دولت در ابتدا سقوط به خاطر برخورد موشک را رد می‌کردند. سردار ابوالفضل شکارچی سخنگوی ارشد نیروهای مسلح ایران در ۱۹ دی شلیک موشک به هواپیما را تکذیب کرده و آن را «جنگ روانی» گروه‌های مخالف ایران خوانده بود. شکارچی گفته بود «اکثریت مسافران این هواپیما جوانان ارزشمند ایرانی بودند» و این مضحک است که گفته شود هواپیما هدف قرار داده شده.[۱۳۴][۱۳۵][۱۳۶] قاسم بی‌نیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتش‌سوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد.[۱۳۷] علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، علت حادثه را آتش‌سوزی درون هواپیما عنوان کرد و گفت اساساً امکان انفجار این هواپیما بر اثر شلیک موشک از لحاظ فنی وجود ندارد.[۱۳۸][۱۳۹] او گفت: «سازمان بین‌المللی هواپیمایی، رابطه ساختارهای نظامی و غیرنظامی را برای کشورها مشخص کرده‌است و ارتباط ما با ساختارهای نظامی کشور تابع مقررات سازمان بین‌المللی هواپیمایی است.» وی در ادامه افزود: «شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده‌است، درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد و همچنین هواپیما درحالی که رو به شمال می‌رفته، اما رو به جنوب شرقی سقوط کرده‌است و این نشان می‌دهد هواپیما می‌خواسته به فرودگاه برگردد.»[۱۴۰][۱۴۱] ۲۰ دی ۱۳۹۸ رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی در نشست خبری، علت تأخیر ۱ ساعتهٔ پرواز را «زیاد بودن بار مسافران» خواند و افزود «در این شرایط خلبان باید تصمیم بگیرد یا بخشی از سوخت را تخلیه کند یا بار و مسافر را کاهش دهد؛ که خلبان تصمیم می‌گیرد و از عوامل فرودگاهی درخواست می‌کند مقداری از بار مسافر کم شود.» وی تأکید کرد بروز این تأخیر به علت مشکل فنی نبوده‌است.[۱۴۲]
در ۱۰ ژانویه محل سقوط این هواپیما از وجود هر گونه بقایای هواپیما پاکسازی شد. معمولاً متخصصین علوم قانونی از سازمان‌های بزرگ تحقیقاتی پیش از انتقال لاشه هواپیماهای سقوط کرده به یک منطقه امن، آن را مورد بررسی بسیار دقیق قرار می‌دهند تا آن را در وضعیت طبیعی اش ببینند.[۱۴۳] در زمان مراجعه خبرنگار سی‌بی‌اس در روز بعد از پاکسازی محل، در محل حادثه مشاهده شده که «افراد عادی در حال جمع کردن باقیمانده هر چیزی که در محل سقوط بوده هستند و هیچ حفاظتی و نگهبانی از منطقه صورت نمی‌گیرد. دور محل سقوط حصاری نصب نشده و هیچ محققی هم در محل سقوط هواپیما دیده نشده‌است.»[۱۴۴][۱۴۵] به اعتقاد بلینگکت، اثبات قطعی برخورد موشک زمین به هوا به هواپیما با بولدوزر انداختن محل سقوط غیرممکن است.[۱۰۴]
نخست‌وزیر هلند در ۱۰ ژانویه اعلام کرد سرویس اطلاعات و امنیت نظامی هلند اطلاعاتی دارد که نشان می‌دهد احتمالاً موشک ضدهوایی ایرانی باعث سقوط هواپیما شده‌است.[۱۱۰] وزیر دفاع هلند اعلام کرد واکنش بعدی اتحادیه اروپا به واکنش ایران به نتایج تحقیقات بستگی دارد.[۱۴۶] وزیر امور خارجه اوکراین در ۱۰ ژانویه اعلام کرد این کشور در دیدار رئیس‌جمهور اوکراین با مسوولین سفارت آمریکا در کی‌یف اطلاعات مهمی را از آمریکا دریافت کرده‌است.[۱۴۷] خبرگزاری اینترفاکس به نقل از ایوان باکانوف، رئیس دستگاه امنیتی اوکراین گزارش کرد که احتمال دو دلیل در میان دلایل احتمالی سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین اولویت دارد، یکی برخورد موشک و دیگری اقدامی تروریستی است.[۱۴۸] این درحالی بود که ایران در آن زمان، هرگونه برخورد موشک را رد کرده بود. قاسم بی‌نیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتش‌سوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد.[۱۳۷] ۱۴ ژانویه ویدئوی جدیدی منتشر شد که به تأیید نیویورک تایمز رسید و نشان می‌دهد بین پرتاب دو موشک به سوی این هواپیما ۳۰ ثانیه فاصله بوده‌است. پس از اصابت موشک اول ترانسپوندر (فرستنده سیگنال) هواپیما از کار افتاد.[۴۸][۱۴۹]
در تاریخ ۱۳ بهمن، یکی از رسانه‌های اوکراینی، فایل صوتی مکالمه خلبان یکی از پروازهای همزمان با پرواز هواپیمای اوکراینی را منتشر کرد. به اعتقاد زلنسکی، انتشار فایل صوتی مکالمات خلبان دوم شرکت هواپیمایی آسمان، حاکی از آن‌است که هنگام اصابت موشک به هواپیما مسئولین جمهوری اسلامی نسبت به آن مطلع شده بودند.[۱۵۰] بهرام پارسایی سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس گفت: این فایل صوتی «صراحتاً نشان می‌دهد سازمان هواپیمایی از دلایل وقوع حادثه خبر داشته و ابهامی در این موضوع وجود ندارد».[۱۵۱]
حسن نوروزی عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۹۹ در طی یک مصاحبه با روزنامه همدلی ضمن ستودن عمل ساقط کردن هواپیما توسط نیروی نظامی، ادعا کرد که این پرواز «مشکوک» بوده و بازداشت کردن افراد دخیل در این پرونده را «بی‌معنا» خواند. نوروزی گفت کسی در ارتباط با این پرونده بازداشت نشده‌است. نوروزی در این مصاحبه مدعی شد هواپیمای اوکراینی یک هفته پیش از سقوط در اسرائیل بوده، در آنجا دستکاری شده و «تحت کنترل آمریکا» قرار گرفته‌است. نوروزی در این رابطه گفت: «از آنجا که کنترل این هواپیما از دسترس ما خارج شده بود و توسط کشورهای دیگر در حال هدایت بوده‌است، لذا نیروهای نظامی ما وظیفه خود را به‌خوبی انجام داده‌اند.»[۱۵۲][۱۵۳][۱۵۴] معاون نخست‌وزیر اوکراین خواستار «توضیح فوری» حکومت ایران در رابطه با اظهارات نوروزی شد.[۱۵۵]
بنابر گزارش شبکه سی بی سی کانادا یک فایل صوتی ۹۱ دقیقه ای حاوی مکالمه یکی از اقوام قربانیان سانحه با حسن رضایی‌فر رئیس کمیته تحقیقات ایران نشان می‌دهد که مقام‌های ارشد ایران در ۱۸ دی ۱۳۹۸ به این دلیل آسمان این کشور را پروازممنوع اعلام نکردند تا حمله موشکی سپاه پاسداران به پایگاه‌های آمریکا در عراق فاش نشود.[۱۵۶]
اطلاع مسئولان از ساعات اولیه حادثه
در ۱۹ تیرماه ۱۳۹۹، بی‌بی‌سی فارسی در گزارشی ادعا کرد که به یک فایل صوتی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد مقام‌های کشوری از ساعات اولیه سرنگونی هواپیما به دست سپاه پاسداران خبر داشتند اما به دلایل امنیتی دستور داشتند چیزی نگویند. این خبرگزاری گفته در این فایل صوتی حسن رضافی‌فر در مکالمه تلفنی می‌گوید او در ساعت ۶:۳۰ دقیقه صبح از سقوط خبردار می‌شود و ۵ دقیقه بعد با مسئولان سپاه تماس می‌گیرد و از فرمانده هوا-فضای سپاه می‌پرسد که آیا «عملیات موشکی» اتفاق افتاده یا خیر؟ رضایی‌فر در این مکالمه می‌گوید که از این فرمانده شنیده که «عملیات موشکی» رخ داده اما به دلایل امنیتی اطلاع‌رسانی نشده‌است. (در این مکالمه به‌طور مشخص به هواپیمای اوکراینی اشاره نشده اما چون حمله به پایگاه عین الاسد قبل از سرنگونی هواپیما انجام شده بود به احتمال زیاد «عملیات موشکی» به برخورد موشک به بدنه هواپیما اشاره دارد)[۱۵۷]
پذیرش مسئولیت سرنگونی
سرانجام در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، سه روز پس از وقوع حادثه، ستاد کل نیروهای مسلح ایران طی بیانیه‌ای شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری را تأیید کرد و دلیل آن را «خطای انسانی غیرعمدی» اعلام کرد. در این بیانیه آمده‌است که در ساعات بعد از حمله به ایران به پایگاه هوایی عین الاسد، «پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی حرکت نموده و درهنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک‌شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به‌صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد برخورد قرار گرفته‌است.»[۵][۶][۳۴]
در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح، علت شلیک پدافند چرخش و نزدیک‌شدن به یک مرکز حساس نظامی سپاه ذکر شده‌است که در نهایت منجر به خطای انسانی شلیک می‌شود.[۵] در برابر ادعای چرخش و انحراف هواپیما، به گفته اطلاعیه سازمان هواپیمایی ایران «هیچگونه انحراف پروازی از سوی هواپیمای سانحه دیده به اثبات نرسیده‌است، البته این موضوع باید با استفاده از اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما نیز مورد تأیید قرار گیرد.»[۱۵۸] این اطلاعیه کمی بعد از انتشار از وبگاه این سازمان حذف شد.[۱۵۹] مقامات اوکراینی نیز، برخلاف نظر تهران گفتند که این هواپیما هیچ گونه انحراف از مسیر نداشته و از همان مسیری پرواز کرده که از نوامبر ۲۰۱۸ تا روز حادثه حرکت می‌کرد.[۱۶۰] وبسایت فلایت رادار ۲۴ نیز، با انتشار تصاویر و نقشه‌های خود، مسیر حرکت هواپیما اوکراین کاملاً طبیعی و بدون چرخش یا خارج شدن از مسیر یا حرکت به جای دیگر بوده و در مسیر همیشگی پروازهای فرودگاه بوده‌است.[۱۶۱]
سپس فرماندهان سپاه پاسداران اعلام کردند که هواپیمای مسافربری اوکراین را با یک موشک کروز اشتباه گرفته‌اند و دلیل چرخش یا انحراف هواپیما نبوده‌است. فرمانده نیروی هوافضای سپاه با بیان اینکه اگرچه در آن شب نیروهای پدافندی ایران در بالاترین سطح هشدار بوده‌اند، اما «به خاطر برخی ملاحظات» منطقه پرواز ممنوع اعلام نمی‌شود. حاجی زاده می‌افزاید که «اپراتور هواپیما را کروز تشخیص می‌دهد و موظف بوده‌است در چنین شرایطی تماس بگیرد و تاییدیه را بگیرد، خبط اپراتور هم همین است اما ظاهراً سیستم ارتباطی‌اش با اختلال روبه‌رو بوده‌است و نمی‌تواند تماس بگیرد که شاید به دلیل شلوغ بودن شبکه یا جمینگ (نوعی اختلال جنگ الکترونیک بر ضد رادار) بوده‌است که در نهایت او ۱۰ ثانیه فرصت داشته‌است که تصمیم بگیرد. حاجی‌زاده تصریح کرد: او در این شرایط این تصمیم بد را می‌گیرد و موشک را شلیک می‌کند.»[۱۶۲][۱۶۳] مجله فوربز، در مقاله ای تحقیقی با بررسی شرایط مختلف هواپیما و پدافند، نشان می‌دهد که اپراتور پدافند هوایی، حداقل ۱ دقیقه و ۵۳ ثانیه و حداکثر ۳ دقیقه و ۳۹ ثانیه برای تصمیم‌گیری پیش از شلیک به هواپیما را داشته‌است.[۱۶۴]
حسن روحانی در نخستین اظهار نظر رسمی، بر خلاف آنچه که فرمانده‌های سپاه پاسداران اشتباه فردی اعلام کردند، تأکید کرد که در این داستان سقوط هواپیما، فقط یک فرد نمی‌تواند مقصر باشد و فقط کسی که شاسی را فشار داده مقصر نیست، دیگرانی هم هستند. او همچنین اضافه کرد که علاقه‌مند است که این مسئله با صداقت برای مردم بیان شود.[۱۶۵]
مقامات اوکراینی معتقدند اگر تیم بررسی اوکراینی شواهد کافی نیافته بودند، ایران مسئولیت سرنگونی این هواپیما را برعهده نمی‌گرفت. به گفته این مقامات آنچه ایران را مجبور به اعتراف به نقش نظامیانش در سرنگونی هواپیما کرد شواهد آشکار مبنی بر برخورد موشک به آن بود که کارشناسان اوکراینی از زمان رسیدن به محل سقوط در روز پنجشنبه ۹ ژانویه، جمع‌آوری کردند.[۱۶۶]
ابعاد حقوقی
بر اساس کنوانسیون هوانوردی بین‌المللی شیکاگو، «کشورها باید از توسل به زور علیه هواپیماهای غیرنظامی در حال پرواز خودداری کنند». ایران عضو کنوانسیون شیکاگو است و بایستی شرکت‌های هوایی غیرنظامی را از خطرات بالقوه که در آسمان ایران است آگاه می‌کرد و این نشان می‌دهد که قبل از اینکه خطای انسانی عامل سقوط هواپیما باشد، نقض کنوانسیون شیکاگو می‌تواند موجب مسئولیت بین‌المللی جمهوری اسلامی شود، بی اطلاع نگهداشتن شرکت‌های هوایی غیرنظامی از خطرات بالقوه در آسمان ایران بوده‌است. در صورتی که جمهوری اسلامی ایران مسئولیت خود را طبق کنوانسیون شیکاگو انجام می‌داد، به احتمال فراوان شرکت‌های هواپیمایی، ورود به آسمان ایران را تا زمان عادی شدن شرایط متوقف می‌کردند.[۱۶۷]
در مورد نحوه جبران خسارات وارده و غرامت جانباختگان طبق بند ۱ ماده ۲۰ کنوانسیون ورشو که هر دو کشور ایران و اوکراین عضو آن هستن